مال اکلوژن (مشکلات بایت) چیست؟ و چگونه درمان می شود؟

مال اکلوژن اصطلاحی است که برای ارتباط غیر طبیعی دندان های فک بالا و پایین استفاده می شود. مال اکلوژن می تواند به عنوان اُوربایت، آندربایت، اُپن بایت، کراس بایت و غیره خود را نشان دهد.  درمان این مشکلات با ارتودنسی دندان و توسط متخصص ارتودنسی انجام می گیرد. متخصص ارتودنسی طی جلسات معاینه، وضعیت فک و دندان های بیمار را ارزیابی می کند و در صورت لزوم درمان را آغاز می کند. سالم بودن بایت باعث می شود تا فرد در جویدن مشکلی نداشته و فشار به طور مساوی بر روی همۀ دندان ها تقسیم شود. در صورتی که این تعادل فشار برقرار نباشد، به مرور زمان، مال اکلوژن منجر به فرسایش دندان، شکستگی و همچنین افتادن آن ها می شود.

به طور کلی سه نوع مال اکلوژن وجود دارد. در مال اکلوژن نوع ۱، نه تنها فک بالا و پایین به درستی روی هم قرار نمی گیرند بلکه بیمار از شلوغی، کجی و فاصله دار بودن دندان ها نیز رنج می برد. در مال اکلوژن نوع ۲ که شایع ترین نوع آن نیز می باشد، فک پایین بسیار عقب تر از فک بالا قرار دارد که موجب اُوربایت و عدم روی هم رفتگی صحیح دندان های آسیا می شود. نهایتا در مال اکلوژن نوع ۳ فک پایین جلوتر از حالت نرمال بوده و منجر به آندربایت می شود. در آندربایت هنگام روی هم رفتن فک بالا و پایین، دندان های پایینی دقیقا مقابل دندان های بالایی قرار می گیرند در حالی که در یک بایت سالم، دندان های بالایی باید کمی جلوتر از دندان های پایینی قرار داشته باشند. مال اکلوژن در صورت درمان نشدن می تواند منجر به آسیب دیدن دندان ها و دشواری در صحبت کردن و جویدن شود. به علاوه این مشکلات بایت می تواند موجب اختلال در مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) و در نتیجه درد و دشواری در جویدن شود.

دلایل مال اکلوژن چیست؟

همانطور که قبل تر گفته شد، در یک بایت سالم علاوه بر صاف و مرتب بودن دندان ها، فک بالا و پایین به درستی روی هم قرار می گیرند به طوری که دندان های بالا کمی جلوتر از دندان های پایین باشند. دندان های بالایی، مانع از گازگرفتن گونه ها و لب ها شده و دندان های پایینی نیز از زبان محافظت می کنند.

مال اکلوژن اغلب ارثی است، به این معنا که از والدین و نسل های قبل به فرزندان می رسد. این مشکل ممکن است به دلیل تفاوت در اندازه ی فک بالا و پایین و یا اندازه ی فک و دندان ها به وجود آید که منجر به شلوغی شدید دندان ها و بایت های غیرطبیعی می شود. شکل استخوان فک ها یا اختلالات مادرزادی مانند شکاف لب و کام (لب شکری) نیز می توانند از دلایل بروز مال اکلوژن باشند.

از دلایل دیگر آن می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• عادات کودکی مانند مکیدن انگشت شست، بیرون انداختن زبان، استفاده از پستانک پس از ۳ سالگی و خوردن شیشه شیر پس از سن مجاز
• رشد دندان اضافه، همچنین افتادن، آسیب دیدن یا بدشکلی غیر طبیعی دندان ها
• عدم تناسب پرکردگی، روکش، ریتینر یا بریس با دندان
• عدم تناسب استخوان های فک پس از آسیبی جدی
• تومور های فک یا دهان

علائم مال اکلوژن چیست؟

مال اکلوژن یکی از مشکلات بسیار شایع در میان افراد است که متاسفانه بسیاری از آنها از وجود چنین مشکلی بی خبر هستند. در صورتی که این ناهنجاری شدید باشد علائم زیر را دارد:

• عقب یا جلو بودن دو فک نسبت به یکدیگر؛
• گاز گرفتن مداوم زبان و لپ در هنگام صحبت کردن؛
• انحراف و کجی شدید دندان ها؛
• ظاهر غیر طبیعی در ناحیه دهان و فک؛
• نوک زبانی صحبت کردن؛
• مشکل در جویدن و گاز زدن غذا؛
• تنفس از راه دهان در هنگام خواب به علت باز ماندن دهان؛
• باز ماندن دهان به صورت غیر ارادی؛

مال اکلوژن چگونه تشخیص داده می شود؟

معمولا مال اکلوژن کودکان پس از مراجعه به دندانپزشک و معاینه شدن آنها تشخیص داده می شود و دندانپزشک آنها را به متخصص ارتودنسی ارجاع خواهد داد. طبق نظر انجمن متخصصان ارتودنسی آمریکا، همه ی کودکان در سن ۷ سالگی باید توسط متخصص ارتودنسی معاینه شوند.

متخصص ارتودنسی برای تشخیص ممکن است:

• درباره ی سوابق بیماری های فرد از او سوال بپرسد.
• دهان و دندان ها را معاینه کند.
• از فک و دندان عکس رادیولوژی بگیرد. (یا بیمار را به نزدیک ترین رادیولوژی معرفی کند)
• از دندان ها قالب گچی تهیه کند.

به طور کلی ارتودنسی کودکان فواید بسیاری دارد. سعی کنید کودکتان را سالی ۲ بار نزد دندانپزشک ببرید تا هر مشکلی در مراحل اولیه درمان شود و همچنین بهتر است وی به دیدن دندانپزشک عادت کند تا در آینده ترسی از آن نداشته باشد.

انواع مشکلات بایت (مال اکلوژن)

اُپن بایت

اُپن بایت به حالتی گفته می شود که دندان های جلویی فک بالا و پایین، با بسته شدن دهان و روی هم رفتن دو فک، به هم نرسند و فضای خالی بین آنها شکل بگیرد. اُپن بایت نه تنها بر ظاهر لبخند فرد تاثیر می گذارد بلکه موجب دشواری در سخن گفتن، نوک زبانی حرف زدن یا دیگر اختلالات گفتاری می شود.

کراس بایت

در این حالت هنگام بسته شدن بایت، یک یا چند دندان از فک بالایی، درون فک پایینی قرار گیرند. کراس بایت می تواند در یک سمت یا هر دو سمت فک اتفاق بیافتد که فشار شدیدی تولید می کند. همچنین در اغلب موارد کراس بایت ارثی بوده و علت آن می تواند تاخیر در افتادن دندان های شیری یا در آمدن غیر طبیعی دندان های اصلی باشد.

این شرایط موجب ساییدگی شدید مینای دندان های آسیا شده و نهایتا منجر به فرسایش جدی دندان ها و حتی دندان درد می شود.

اُوربایت

اُوربایت که با نام دیپ بایت نیز شناخته می شود، حالتی است که دندان های بالا، هنگام بسته شدن بایت، دندان های پایین را می پوشانند. (این پوشاندن بسیار بیشتر از حالت طبیعی آن است). در اغلب موارد هنگامی که فک بالا و پایین فرد روی هم قرار می گیرند، دندان های پایین دیده نمی شوند.

آندر بایت

آندربایت که در پزشکی به آن پروگناتیسم (prognathism) گفته می شود، یکی از مشکلات بایت است که در آن دندان های فک پایین، دندان های فک بالا را می پوشانند.

آندربایت خفیف شامل قرار گرفتن دندان های فک بالا روی دندان های فک پایین می باشد در حالی که در آندربایت شدید، دندان ها اصلا روی هم قرار نمی گیرند و فک پایین و بالا هنگام بسته شدن، فاصله بسیاری از هم دارند.

این حالت می تواند در هنگام ادای کلمات به شنونده احساسی را منتقل کند که در واقع منظور گوینده نبوده است؛ به همین دلیل ممکن است مشکلات اجتماعی را در پی داشته باشد.

اُورجت (جلوآمدگی دندان های جلویی فک بالا)

جلوآمدگی دندان های بالایی، ظاهر و عملکرد دندان ها را تحت تاثیر قرار می دهد.

این حالت نباید با اُوربایت اشتباه شود. با اینکه در هر دو حالت دندان های فک بالایی جلوتر قرار دارند، اما در اُورجت، این جلوآمدگی افقی و در اُوربایت عمودی است.

شلوغی دندان ها

شلوغی دندان ها زمانی اتفاق می افتد که دندان ها فضای کافی برای درآمدن از لثه را نداشته باشند. در این صورت دندان ها نمی توانند در جایگاه اصلی خود رشد کنند که این امر باعث نامرتبی و شلوغی دندان ها خواهد شد.

فاصله دار بودن دندان ها

از دست دادن یک یا چند دندان ممکن است موجب فاصله دار شدن دندان ها شود. البته ممکن است تعداد دندان ها صحیح باشد و فاصله دار بودن آنها تنها یک مشکل ظاهری باشد.

عدم تعادل خط میانی دندان ها

این نوع مشکل به دلیل عدم تقارن دندان های فک پایین با دندان های فک بالا است که ممکن است بر استخوان فک و عملکرد دندان ها اثر منفی بگذارد.

مال اکلوژن چگونه درمان می شود؟

شلوغی دندان ها شایع ترین مشکل در بین کودکان و نوجوانان است. بنابراین در اینگونه موارد، اولین قدم کشیدن چند دندان شیری و ایجاد  فضا برای درآمدن دندان های اصلی است. متخصصان ارتودنسی تا حد ممکن از کشیدن دندان های اصلی اجتناب می کنند.

بعضی کودکان نیاز به درمان های اولیه دارند که به آن ارتودنسی پیشگیری می گویند. در این نوع درمان ها، با استفاده از وسیله ای مخصوص (ارتودنسی فانکشنال) که روی دهان یا فک بیمار نصب می شود، فک به جایگاه صحیح خود باز می گردد. بهتر است این درمان ها در سن رشد کودک انجام شود.

گام بعدی استفاده از بریس های ارتودنسی برای مرتب کردن دندان هاست. با استفاده از انواع ارتودنسی می توان دندان ها را به سمت جایگاه اصلی خود حرکت داد و مشکلات بایت را اصلاح کرد. همچنین بریس های ارتودنسی می توانند به حرکت استخوان فک به سمت موقعیت صحیح آن، کمک کنند.

بریس های ارتودنسی می توانند در هر سنی مفید واقع شوند، از این رو امروزه بزرگسالان بیش از کودکان و نوجوانان به انجام ارتودنسی تمایل دارند. البته مشکلات فک در بزرگسالان تنها از طریق جراحی قابل درمان می باشد.

دندان ها، حتی پس از پایان درمان ارتودنسی نیز تمایل زیادی به بازگشت به حالت اولیه خود دارند از این رو، بیماران باید پس از اتمام درمان ارتودنسی از ریتینر (نوعی ارتودنسی متحرک) برای جلوگیری از حرکت دندان استفاده کنند. برخی افراد حتی تا چندین سال پس از پایان ارتودنسی نیز باید از ریتینر استفاده کنند.